Forklift

Dilimizde istif makinesi olarak da adlandırılan forklift, bir yükü çatallı kollarıyla kaldıran, belirli bir mesafeye taşıyan ve istifleyen, hareketli bir kaldırma makinesidir. Genellikle 1 ile 50 ton arasındaki yükleri 5 metreye kadar kaldırabilen forkliftler, arka tekerlekleri aracılığıyla dönerek hareket ederler. Hareketleri dizel, benzinli, LPG’li veya akülü motorlar aracılığıyla gerçekleşir.

Klasik debriyajlı forkliftlerin yanı sıra tork konvertörlü, hidrostatik ve elektrik motorlu forkliftler de sıklıkla kullanılır. Debriyajlı ve tork konvertörlü istif makinelerinin aksine, hidrostatik forkliftlerde şanzıman, şaft, diferansiyel gibi hareket iletim elemanları bulunmaz; bunların yerine hidrostatik pompa ve hidrostatik motor iletimi sağlar.

Forkliftler kullanım alanlarına değişiklik gösterir. Söz gelimi, depolama forkliftleri hacimsel olarak yerden tasarruf edilmesi amacıyla malların olabildiğince yükseklere istiflenmesi gereken yerlerde çalışması için tasarlanmıştır. Tekerlek genişliği ve açıklığı dardır. Uzatmalı forklift olarak da bilinen depolama forkliftleri, çok dar bir alanda manevra yapabilir, mesafeden kazanmak için operatörler çoğunlukla yan oturur.

Konteynerleri istiflemek ve taşımak amacıyla kullanılan özel forkliftlerde herhangi bir alan kısıtlaması olmadığından depolama forkliftlerine göre çok daha büyüktür. Görünümüyle bir traktörü andıran bu forkliftler, operatör kabini, asansör, tilt silindirleri, şasi, diferansiyel, nihai güç üniteleri, hidrolik şanzıman, motor, direksiyon simidi, koruyucu kabin, asansör sütunu gibi ekipman ve donanımlara sahiptir.

Forkliftlerin bir diğer çeşidi de transpaletlerdir. Transpaletler kapalı alanlarda küçük yüklerin kaldırılıp taşınmasında kullanılan, forklift gibi çatalları bulunan, ancak yürüme tahrik sistemleri olmayan, sadece kaldırmaya yarayan, yardımcı iş makineleridir.

Forklift hangi parçalardan oluşur?

Şasi: Karoseri taşıyan, motor, operatör kabini gibi temel elemanları üzerinde bulunduran parçadır.

Denge Ağırlığı: Forkliftin kaldıracağı maksimum yüke göre hesaplanmış ve arka tarafa şasi üzerine yerleştirilmiş veya yekpare gövdeye cıvatalarla bağlı döküm bloklardır.

Operatör Kabini ve Koltuğu: Operatör kabini, olası iş kazalarında operatörün yaralanmasını engellemek amacıyla dizayn edilen koruyucu bir küçük özel bölmedir. Operatör koltuğu standart görevinin dışında, ayarlandığında akü ana devre anahtarı görevi de görür.

Direksiyon: Forklift direksiyonlarında genellikle topuz bulunur. Çünkü levyelerin kullanımı için bir elin boşta olması gerekir.

Asansör: Asansör ekipmanı, kızaklar, kaldırma pistonu, zincir donanımı, çatallar ve çatal taşıyıcıdan oluşur. Genellikle bir ya da iki piston konur. Konteyner ve gemi ambarları gibi yerler için dizayn edilen özel forkliftlerin asansör sistemlerinde bir üçüncü piston daha eklenmiştir.

Forkliftlerde güvenlik nasıl sağlanır?

Forkliftlere varil, briket, balya gibi çeşitli yükleri kaldırabilmesi için ek parçalar takılabilir. Ek parçalar yapılan işin daha emniyetli ve kısa zamanda gerçekleşmesine yardımcı olur. Düzgün bir istifleme için gerekli olan ataşmanlar harcanan yakıtı azaltır, zaman kaybını ve forklift parçalarının gereğinden fazla aşınmasını engeller.

Ancak imalat sonrası eklenecek ek parçaların güvenlik anlamında iyi hesaplanması gerekir. Her şeyden önce ataşmanın forklift kapasitesine uygun olması gerekir.

Forklitlerde çarpma ve devrilmelere karşı geliştirilen üst korkuluklar (rops) gibi bazı emniyet sistemlerinin bulunması zorunludur. Üst korkuluk, operatörü her türlü dış etkiden korur; olası bir devrilme anında operatörün forklift altında ezilmesini ve kaldırılan yükün çatal üzerinden düşmesi durumunda yükün operatöre zarar vermesini engeller.

Emniyet kemeri, devrilme durumlarında operatörün forkliftten düşmemesi için önem arz eder. Aynı şekilde forklift kullanımı esnasında operatörün sert bir baret, güvenli ayakkabı ve tercihen tulum giymesi iş güvenliği anlamında önemlidir.

Forkliftlerde geri vitese takıldığında ses veren düzenekler kullanılması iş kazalarını azaltır. Aynı şekilde çalışma esnasında dikkat çekmek ve diğer çalışanları uyarmak için korna bulunması hatta forklift üzerine çalışma esnasında sarı ışık konulması önem arz eder. İş bitiminde forkliftin park freni çekilmiş şekilde bırakılması gerekir.

Güvenlik anlamında yapılması gerekenler aşağıdaki gibidir:

Genel kurallar:

İş makinesinde operatör harici personel bulunmamalıdır.

Operatör mutlaka periyodik aralıklarla dinlenmeli, bu esnada makine kontrol edilmelidir.

İş makinesi çalıştığı sırada manevra yerlerinde ve malzeme altında kesinlikle personel bulunmamalıdır.

Operatörün gideremeyeceği arızalarda mutlaka yetkili servise haber verilmelidir.

İş makinesi ikaz lambası yandığı zaman iş makinesi stop ettirilmelidir.

Gece çalışmalarında gerekli aydınlatma sistemi bulunmalıdır.

İş makinelerinin ataşmanlarına tonajından fazla yük yüklenmemelidir.

Forklift yük taşırken yükün yerden yüksekliği 30 cm’yi geçmemelidir. Aksi takdirde yakıt sarfiyatı artar ve araç çekişten düşer.

LPG ile çalışan forkliftler çalışma zamanı dışında kapalı alanlarda muhafaza edilecekse depoları minimum seviyede olmalıdır.

Akülü forkliftlerde takviye yapılması gereken durumlarda akülerin voltajı orantılı olmalıdır. Aksi takdirde elektrik sistemi zarar görür.

Meyilli alanlarda yükleme yapılmamalıdır.

Yükleme yapılırken acele edilmemeli ve malzeme dengede konulmalıdır.

Vites değiştirileceği zaman hız tamamen kesilip vites değiştirilmelidir.

Akülü forkliftlerin akü bakımı günlük olarak yapılmalıdır.

Koltuk, levye, pedal ve görüş açısı omuz yüksekliğine göre ayarlanmalıdır. Aksi takdirde kalıcı rahatsızlıklara ve emniyetsiz kullanıma sebep olur.

Yorgun olan operatör kesinlikle çalıştırılmamalıdır.

Lastiklerin önemi

Forkliftte kullanılacak lastik seçimi önem arz eder. Lastiklerin yeterli sürtünme kuvveti oluşturması, kimyasal ve mekanik aşındırıcılara karşı dayanıklı olması ve kolay ısınmaması gerekir. Lastiklerin düzenli olarak kontrol edilmesi, çatlama, yırtılma vb. gibi hasarlar olmadığından emin olunması olası kazaların önüne geçer. Aynı şekilde eksik bijonlu araç ile çalışılmaması, hasarlı bijonların derhal tamir edilmesi hayati önem arz eder.

Fren testleri

Forkliftin iş sonunda emniyetli olarak park edilmesi için el freninin çalışır olması gerekir. Bu bakımdan forklift yüksüzken, eğimli bir alanda el freni çekilerek aracın sabitlenip sabitlenmediği kontrol edilmesini içerir. Uygulaması basit bir test olmakla beraber oldukça önem arz eder. Ayrıca dönemsel olarak fren test dinamometresi ile tüm tekerleklerdeki fren gücü ve dengesizlikler test edilmelidir.

Kapalı mekanlarda çalışırken

Çalışılacak alana göre doğru forklift seçilmesi önem arz eder. Söz gelimi, akülü forkliftler çok tozlu ve ıslak ortamlarda çalışmaya uygun değildir. Diğer taraftan egzoz emisyonları olmadığı için küçük kapalı alanlarda ya da gıda sektöründe kullanımı uygundur. Eğer kapalı alanda benzinli, dizel ya da LPG’li forklift kullanılacaksa bu araçların egzoz sistemlerinde emisyonu kontrol eden sistemlerin bulunması gerekir.

Forkliftlerde kaldırma mekanizması

Forkliftlerin kaldırma mekanizması, çalışma esnasında en çok zorlanan ve yük altında çalışan sistemidir. Kaldırma sisteminin düzenli kontrol edilmesi ve parçalarının tanınması, olası iş kazalarının önüne geçilmesi anlamında önem arz eder.

Çatal kollar

Çatal kollar forkliftin yükü alıp kaldıran parçalarıdır. İmalatları TS 10823 ile düzenlenmiştir. Kollar, dolu kesitli bir malzemeden üretilirken, uç kısımları yükü kolay kavrayabilmek adına incedir. Forklift üzerinde çatalların bağlanmasını sağlayan kızak ve çatal taşıyıcı tablalar bulunur. Bu elemanların standartları da TS 10123, ISO 2328’de belirtilmiştir.

Asansör makaraları

Asansör makaraları ve rulmanları da tıpkı çatal kollar gibi ağır mekanik zorlamalar altında çalışan parçalardandır. Dolayısıyla düzenli olarak kontrol edilmesi önem arz eder. Cıvatalar uygun torkta sıkılmalı, makaralarda deformasyon, aşıntı ve göbek yataklarında boşluklar var ise derhal değiştirilmeli, düzenli olarak dayanım hesabından geçirilmelidir. Sökülen bir makara aynı yük dayanım değerlerine sahip makaralarla yenilenmelidir.

Gal zinciri

Gal zincirleri yük taşıma zincirleridir. DIN 8187–8188 normuna göre üretilir. Taşına yüklerle ilintili olarak zincirler uzama ve aşıntıya maruz kalabilir. Bu bakımdan gal zincirleri çalışma sonunda düzenli olarak kontrol edilmelidir. Kontrol esnasında zincir dişlileri ve yatakları da gözden geçirilmeli, aşıntı, çatlak veya kırık diş var ise mutlaka değiştirilmelidir.

Asansör silindiri

Silindir ve kumanda valfi, araç yük altında iken çalıştırılarak kaçak ve sızıntılar kontrol edilmelidir. Bağlantılarda ve silindirde bir kaçak mevcut ise derhal tamir takımıyla tamir edilmeli, eğer silindirde aşınma ve çizik var ise mutlaka değiştirilmelidir. Çünkü asansör silindiri hidrolik olarak çalışan bir kaldırma elemanıdır. Bu elemana hidrolik akışkanı gönderen ise kumanda valfidir. Silindir ve valf bağlantılarında ve keçelerinde yağ kaçağı basınç düşmesine ve güç kaybına sebep olacaktır.

Tilt silindiri

Tilt işlemi, yük asansörünün yükü alma ve istifleme anında kolaylık sağlaması için öne ve arkaya doğru yatırılmasıdır. Forklift kapasitesi arttıkça, tilt silindirinin sayısı artar. Tilt silindirinin bir ucu forklift saşisine, diğer ucu asansöre bağlıdır. Yapılacak kontroller hidrolik kaçağı olup olmadığına yöneliktir. Silindirler aynı paralellikte çalışmaz ise dengesizlik yaratır. Dolayısı ile silindirlerin paralelliği ölçülerek doğru pozisyonda olduğundan emin olunması önem arz eder.

Forklift nasıl emniyetli bir biçimde kullanılır?

Forklift, operatörlük eğitimi almış yetkili personel tarafından kullanılmalıdır. Kullanım sırasında operatör sert bir baret ve güvenli ayakkabı giymeli, bol kıyafetler yerine tek parça tulum tercih etmelidir.

Kullanım öncesi forklift kullanım koşullarını operatörün kontrol listesinden denetlenmesi gerekir. Tespit edilen hataların veya talep edilen gerekli onarımları ilgili mercilere derhal bildirilmesi gerekir.

Forkliftin güvenli olmayan veya uyarı levhası olan alanlarda kullanılmaması gerekir.

Forkliftin operatör koltuğuna oturmadan kullanılmaması, kolların, bacakların ve baş kısmının operatör kabininin dışına çıkartılmaması, aynı şekilde el ve ayakların forklift asansöründen uzak tutulması gerekir.

Forkliftin kesinlikle ıslak eller ve ayakkabılar ile kullanılmaması, yağlı eller ile levyeleri tutulmaması gerekir.

Forklift çatallarında kimsenin taşınmaması veya kaldırılmaması önem arz eder.

Forkliftin operatör muhafazası ve yük korkuluğu olmadan kesinlikle kullanılmaması gerekir.

Güvenli olmayan ve dengesiz yükleri kaldırılmaması, taşınmaması, yükün daima düzgün istiflenmesi, yüke uygun büyüklükte bir palet kullanılması, yükü her iki çatala da eşit dağıtılması hayati önem arz eder.

Daima forklift için önerilen tonajlarda yükleme yapılması gerekir.

Gevşek zeminlerde forkliftin kullanılmaması önerilir. Kaygan yüzeylerde kesinlikle forklift kullanılmaması gerekir.

Forkliftin yük veya kaldırma mekanizmasının altından geçiş yapılmaması önem arz eder.

Yük yukarıda veya çatal kalkmış durumda iken, görüş açısı kısıtlanacağından forklift kullanılmaz.

Yükün yük korkuluğundan yüksek olması durumunda forklift hareket ettirilmez. Yükleme sırasında yükün düşmesi ihtimali daima göz önünde bulundurulur. Yüklerin, çatalların mümkün olduğu kadar aşağıya indirilmiş ve arkaya doğru yatırılmış bir şekilde taşınması gerekir.

Forkliftin devrilmemesi için yüklü forklift, asansör ileri tilt durumundayken asla yükseltilmez, yük yukarıda iken ileri tilt edilmez.

Forklift devrilemeye başlarsa, koltukta oturulması önem arz eder.

Rampalardan çıkarken daima ileri, inerken de geriye doğru hareket edilir. Eğimli alanlarda asla yük kaldırılmaz, manevra yapılmaz, yük istiflenmez.

Forklift, engebeli alanlarda kullanılmaz. Yükün görüş netliğini sınırlandırdığı durumlarda forkliftler ileri doğru kullanılmaz. Rıhtım ve rampa kenarlarında hem yükleme hem de kullanım esnasında ekstra dikkat gösterilmesi, olası kazaların önüne geçmek adına önem arz eder.

Forkliftin ve taşınan yükün ağırlığını kaldıramayacak köprü ve rampaların üzerinde, diğer iş makinelerinin çalışma sahasında forklift kullanılmaz. Forklift ile bir başka araç ya da forklift çekilmez.

Forkliftlere sadece yetkili dolum noktalarından yakıt alınması gerekir.

Forkliftler yalnızca park alanı olarak belirlenmiş noktalara bırakılmalıdır. Park durumunda çatallar tamamen aşağı indirilmeli, levyelerin hepsi boşa alınmalı, el freni çekilmeli ve motor durdurulmalıdır.

Yükü almadan önce yükün ağırlığının forkliftin kapasitesini geçip geçmediğinden emin olunması, palete uygun çatal açıklığını ayarlanması ve yükün dengeli bir biçimde ayarlanması önem arz eder.

Doğru bir istifleme süreci için

• Yüke yavaşça yaklaşılır ve yüke 20 – 30 cm kala durulur
• Yüke tam dik pozisyonda yaklaşıldığından ve çatalların doğru yükseklikte olduğundan emin olunur
• Asansör mekanizmasını öne tilt ederek düşey pozisyona getirilir
• Forklift yavaşça ileri hareket ettirilir ve çatallar yükün altına tamamen girene kadar çatallar palete sokulur
• Yük bulunduğu yerden yaklaşık 10 cm yukarı kaldırılır,
• Yükün çatallarda merkezlendiğinden emin olunduğunda, asansör mekanizması geriye tilt edilir
• Arka taraf kontrol edilir ve yük istiflendiği yerden kurtulana kadar yavaşça forklift yük alanından uzaklaştırılır
• İlerlemek için yük yere yaklaşık 30 cm kalıncaya kadar indirilir
• Dikkatlice yük taşınır

Doğru bir kullanım için

Motoru çalıştırmadan önce:

Günlük bakım ve kontrolleri yapılır.

Operatör koltuğunun ve ayarlı tiplerde direksiyon kolon ayarları yapılır.

Akü ana şalterini açılır ve soket takılır.

Makinede kabin muhafazası (rops) var ise emniyet kemeri bağlanır.

Motor stop kolu var ise (dizel), stop durumunun açık konumuna getirilir.

LPG motorlu ise LPG tankının vanasını açılır.

Yön vites kolunun nötr (boş) konumunda olduğu kontrol edilir.

Çatalın yerde olduğundan emin olunur.

Motor çalıştırılırken:

Kontak anahtarı açık (ON) durumuna getirilir.

Ardından kontak anahtarı start durumuna getirilip motor çalıştırılır. Bu durumda gaz pedalının yarısına kadar basılır.

Bir seferde 20 saniyeden fazla marş yapılmaz. Motor çalışmazsa akünün kendini toparlayabilmesi için birkaç dakika beklenir ardından tekrar denenir.

Motor çalışır çalışmaz tüm gösterge ve ikaz lambaları kontrol edilir. Göstergelerdeki değerler, makine üreticisi firmanın tavsiye ettiği değerlerde ve ikaz lambaları sönmüş olmalıdır.

Tavsiye edilen sıcaklık değerine gelinceye kadar motor 3 – 5 dakika rölanti devrinde çalıştırılır. Soğuk motor yüksek devirde katiyen çalıştırılmamalıdır.

Soğuk havalarda ilk çalıştırma şartı olarak benzin ve LPG’li motorlarda jikle tertibatı, dizel motorlarda kızdırma bujisi kullanılmalıdır. Kızdırma bujisi tatbik edilerek motor çalıştığında ısıtma süresi hava soğukluğuna bağlı olarak 5 – 10 dakikaya çıkabilir. Isıtma esnasında göstergeler takip edilmelidir.

Araçla ilerlerken:

Motorun ısınmasından sonra yürüyüşe geçmeden önce asansör tertibatı ve direksiyon kullanılarak hidrolik yağının ısınması sağlanır ve bu ünitelerin çalışıp çalışmadıkları kontrol edilir.

Ataşman yerden yukarıya 10 – 20 cm kaldırarak park frenini kaldırılır.

Yön vites kolu istenilen yöne getirilir. Yön seçimi pedal ile yapılan forkliftlerde sadece pedala basılır.

Hız pedalı ile yürüyüş esnasında fren ve direksiyon kontrolü yapılır.

Motorun çalıştırılması esnasında inching pedalı (yavaş ilerleme pedalı) olan makinelerde kontak anahtarı start durumuna getirildiğinde bu pedala da basılır.

Forklifti durdururken:

Forklifti durdurmak için gaz pedalı veya hız pedalından ayak çekilir. Hidrostatik yürüyüşlü makinelerde forklift durmaya yakın yavaşlayacaktır. Ayrıca gerekirse servis freni tatbik edilerek makine durdurulur.

Vites kolu nötr (boş) konuma getirilir.

Makine düz bir yerde tamamen durduktan sonra ataşman yere indirilir ve park freni tatbik edilir.

Motor rölanti devrinde birkaç dakika çalıştırılır, gerekli soğuma sağlandıktan sonra düşük devirde kontak anahtarı kapalı (OFF) durumuna getirilir. Motor stop tertibatı olan dizel motorlu forkliftlerde durdurmak için kol çekilir.

Akü ana şalteri kapatılır.

Makine terk edilmeden önce kontak anahtarı alınır.

LPG’li forkliftlerde LPG tankının vanasını kapatılır. Gaz dağıtım vana kolu orta konuma getirilir.

Elektrikli forkliftlerde akü bağlantısı soketli ise soket ayırılır.

Eğimli bir alana park edilecekse emniyet için takoz yerleştirilir.

Forkliftlerde periyodik bakım ve kontroller

Periyodik bakımlarda aşağıdaki hususlara dikkat edilir:

Forkliftin sicil kartı ve bakım defterlerinin olup olmadığı kontrol edilir.

Bir önceki bakım ve kontrollere ait kartlar varsa eksikler kontrol edilir.

Eğer forklifte ait bakım ve onarım kartları yoksa kart açılır ve forklift üzerindeki etiket değerleri bu karta geçirilir.

Forkliftin kontrolünde tespit edilen durumlar tarihle beraber karta geçirilir ve bakım kartı muhafaza edilir.

Periyodik kontroller daima düz bir zeminde ve zorunlu kalmadıkça daima motor soğukken yapılır.

Gerekli durumlarda kontroller için ikinci bir yetkili kişiden yardımı alınır.

Periyodik kontrollerde de aşağıdaki maddelere dikkat edilir:

Tüm kontrolleri yapmadan önce iş güvenliği kuralları ve kişisel emniyet ekipmanlarını temin edilir.

Forkliftin genel görünüşü ve ataşmanların görünüşünü gözle kontrol edilir (far, sinyal, aynalar, stop ve geri vites lambaları vb.).

Çarpma ve devrilme korkulukları ile bağlantıları kontrol edilir.

Karşı ağırlıkların durumu ve bağlantıları kontrol edilir.

Lastiklerin basınçları ve genel durumu kontrol edilir. Ekonomik ömrünü kaybetmiş lastikler, iş kapasitesini düşürdüğü gibi emniyetsiz çalışmaya sebep olur.

Lastik bijonları kontrol edilir, eksik ve kırık bijon varsa hemen değiştirilir.

Motor yağ seviyesi kontrol edilir, eksik ise yağ kartında bulunan uygun özellikteki yağ kullanılır.

Soğutma sıvı seviyesi kontrol edilerek uygun olan sıvı ile tamamlanır.

Hidrolik yağ seviyeleri kontrol edilir, eksikse uygun olan yağ ile tamamlanır.

Kaldırma çatalının durumu ve çatal açısının 90° olup olmadığı kontrol edilir.

Çatalın kilit piminde aşıntı olup olmadığı kontrol edilir.

Asansör makaraları kontrol edilir. Makara göbek pimlerinde aşınma olup olmadığına bakılır.

Asansör zincirlerinin gerginliği kontrol edilir.

Mekanik aksamların yağ kontrolü yapılır, gerektiğinde uygun olan yağ ile yağlanır.

Gal zincirinin aşınma durumu kontrol edilir.

Tilt silindiri ve kumanda valfi kontrol edilir.

Kumanda valflerinde yağ kaçağı olup olmadığına bakılır.

Hidrolik silindir ve rekor bağlantıları kontrol edilerek kaçak olup olmadığı tespit edilir.

Hareketli üniteler araç boşta iken çalıştırılarak kumanda edilip edilmediği kontrol edilir.

Fren sisteminin kontrol ve bakımı, üretici firmanın talimatları doğrultusunda gerçekleştirilir.

Elektrik sisteminin kontrolü yapılırken akü sıvısından sakınılması önem arz eder. Gerekli hallerde kontrol esnasında akü kutup başı çıkartılır.

 

Vinç kategorimize geri dönebilir ya da Tek Kırma ve Çift Kırma Vinçler hakkında detaylı bilgi alabilirsiniz.